سورگوم زراعی با نام علمی Sorghum bicolor Moench (L) گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشه‌ای نامیده می‌شود. با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و ارزن که باعث شده آمار سطحکشت این دو گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان این دو از اسم سورگوم که یک اسم جهانی برای این گیاه است استفاده می‌شود. سورگوم از نظر اهمیت در بین غلات در دنیا بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در مقام پنجم قرار دارد. آمار سطح زیر کشت سورگوم در ایران در سال 1356 فقط شش هکتار گزارش شده که در سال 1396به حدود 25 هکتار افزایش یافته است. 

اهمیت کشت سورگوم:

سورگوم یک محصول یکساله، چهار کربنه (C4) و خود گشن است که تحت شرایط گرم و خشک دارای راندمان فتوسنتری بالائی است. دو نوع سورگم وجود دارد، علوفه ای و دانه ای. 

 عملکرد دانه از 8 تا10 تن متغیر است و برای برداشت نیاز به کمباین ویژه ای هم ندارد.

باید بدانیم سورگم مقاومت خوبی به شوری هم داشته و در مقایسه با ذرت به آب بسیار کمتری نیاز دارد و علوفه آن هم دارای کیفیت عالی است، پس در مناطق مرکز کشور و یا مناطق خشک سورگم بکاریم.

گیاه‌شناسی سورگوم سفید زراعی:

 دانه سورگوم غله‌ای بدون پوسته (هال) است. کروی شکل می‌باشد. وزن آن بین 20 تا 30 میلی گرم است. به رنگ‌های مختلف اعم از سفید، زرد، قرمز، قهوه‌ای و… دیده می‌شود. که معمول‌ترین آن‌ها زرد و قرمز است. سورگوم از سبوس، آندوسپرم و جوانه تشکیل شده است. 

موارد مصرف سورگوم سفید زراعی:

سورگوم دانه ای هم مورد مصرف انسان و هم دام است. بیش از 40% سورگم دانه ای به مصرف انسان می رسد. دانه آن بعنوان آرد سورگوم (بدون گلوتن) در غذا، بیسکویت، کیک استفاده شده و یا دانه آن پس از تخمیر تبدیل به نوشابه می شود.

نکته مهم در مورد خوراک دام اینکه سورگوم میزان پروتئین و انرژی دانه آن بیشتر از ذرت است. برای جیره غذائی دام و طیور بخصوص طیور تخم گذار استفاده می شود.

موارد مصرف دانه سورگوم به موازات مصارف ذرت و جو است، از آن به عنوان غذای انسان و تهیه خوراک برای دام و طیور و همچنین در صنایع نشاسته و الکل‌سازی استفاده می‌شود. ترکیبات شیمیایی دانه سورگوم بسته به ارقام مختلف، متفاوت است. میزان پروتئین آن‌ها از ۸ تا 16 درصد تغییر می‌کند و ارقام 10 تا 13 درصد پروتئین است مقادیر لیزین، میتونین، فیبر خام، خاکستر و فسفر سورگوم به طور متوسط مشابه ذرت است. سورگوم در کشورهای پیشرفته به عنوان خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دانه‌ها دارای ماده‌ای به نام تانن هستند که کمتر از دو درصد آن، یک عامل مثبت در تغذیه به حساب می‌آید. میزان تانن ارقام موجود در کشور، کمتر از یک درصد و در ارقام اصلاح شده در ایران ۱ درصد است. امروزه تانن در تغذیه نشخوارکنندگان باعث جذب بیشتر پروتئین و نشاسته خوراک دام می‌شود و به عنوان یک آنتی اکسیدان و آنتی بیوتیک طبیعی عمل می‌کند و ضمن پیشگیری از عارضه اسیدوز باعث افزایش تولید شیر، درصد چربی، پروتئین و لاکتوز شیر می‌شود. زمانی که ۱۲ درصد خوراک ماکیان از سورگوم دانه‌ای تشکیل شده باشد، در مرغهای گوشتی باعث بهبود صفات کیفی نظیر کاهش چربی محوطه بطنی و افزایش کیفیت گوشت می‌شود. عملکرد سورگوم دانه‌ای بسته به ارقام مختلف، حاصلخیزی خاک، شرایط آب و هوایی از ۵۵-۵ تن در هکتار ۱ تن در هکتار است. - متغیر است و عملکرد ارقام اصلاح شده در ایران ۵-۱۱ تن در هکتار است.

مناطق مناسب کشت سورگوم سفید زراعی:

سورگوم با شرایط آب و هوایی ایران بخصوص مناطق گرم و خشک و معتدل آن ساازگاری خوبی دارد.کشت آن در مناطق مرطوب با استفاده از ارقام مناسب و درمناطق سرد با رعایت تاریخ کاشت در اواخر بهار و اوایل تابستان امکان‌پذیر است.

روش کاشت سورگوم سفید: 

کشت سورگوم سفید دانه ای در ردیف هائی با فاصله 70 سانتی متر و روی ردیف 10 سانتی متر کشت شده و تاریخ برداشت اول خرداد تا اواسط خرداد می باشد. ازت برای سورگم بسیار مهم بوده و برای تولید یک تن دانه 14 تا 18 کیلو نیتروژن 6 تا 8 کیلو پتاس و 3 تا 4 کیلو فسفرنیاز است.

خاک مناسب کشت سورگوم سفید زراعی:

نوع خاک محدودیتی برای کشت این گیاه بوجود نمی‌آورد و از خاک‌های سنگین تا سبک مورد کشت قرار می‌گیرد، ولی طبیعی است که راندمان آن مثل سایر گیاهان زراعی تحت تاثیر خاک های کم بازده قرار می‌گیرد و این گیاه بیشترین تولید را در خاک‌های سنگین دارد.

تناوب کاشت سورگوم سفید زراعی :

سورگوم مثل سایر گیاهان خانواده غلات در تناوب زراعی بعد از نباتات غده‌ای، یونجه، شبدر، گندم، بقولات، جو و صیفی‌جات کشت می‌گردد. از کشت سورگوم بطور متوالی در یک مزرعه بدون رعایت تناوب باید خودداری کرد.

آماده کردن زمین جهت کاشت سورگوم سفید زراعی:

1- شخم عمیق پاییزه

2- شخم سطحی بهاره

3- دیسک جهت خرد کردن کلوخ‌ها

4- ماله کشی در صورت نیاز

تاریخ کاشت سورگوم سفید زراعی:

شروع تاریخ کشت سورگوم علوفه‌ای زمانی است که درجه حرارت خاک در عمق ۴ – ۶ سانتی متری که عمق کاشت بذر سورگوم نیز می‌باشد، به 12 درجه سانتی گراد برسد. تقریبا 10 روز از بعد کشت ذرت در هر منطقه، مناسب‌ترین زمان کاشت سورگوم می‌باشد. بطور کلی سورگوم در ایران یک گیاه با کشت بهاره محسوب می‌گردد. زمان تقریبی کشت آن در مناطق گرم در قسمت‌های جنوب و جنوب شرقی ایران اسفند ماه، مناطق نیمه گرم فروردین ماه، مناطق معتدل اردیبهشت ماه و در مناطق سرد نیمه دوم خرداد ماه می‌باشد.

میزان بذر یا تراکم کاشت سورگوم سفید زراعی:

میزان بذر مصرفی ارقام مختلف سورگوم علوفه‌ای با توجه به وزن هزار دانه، بنیه یا قدرت رویش ( ویگور بذر) و قوه نامیه فرق می‌کند. بطور کلی میزان بذر ارقام موجود با قوه نامیاه ۸۱ درصد با توجه به کلیه جوانب کشت و کار بین 15 تا 20 کیلوگرم در هکتار است. امّا با توجه به ارتفاع و حجم این گیاه، بهتر است، میزان تراکم کاشت بر اساس تعداد بوته در هکتار منظور گردد. مناسب ترین تراکم کاشت ارقام موجود، بین 200 تا 300 هزار بوته در هکتار می‌باشد.

آبیاری سورگوم سفید زراعی:

دوره آبیاری بسته به نوع خاک و شرایط اقلیمی 7 تا 10 روز یک بار می‌باشاد. برای جوانه زنی بهتر و سبز یکنواخت، لازم است دو آبیاری اول و دوم به فاصله ۱ – ۴ روز انجام بگیرد. نیاز آبی سورگوم با رشد گیاه افزایش می‌یابد. بعد از چین برداری، بلافاصله باید کود دهی و آبیاری به عمل آید. آبیاری ممکن است بصورت نشتی یا بارانی باشد.

برداشت سورگوم علوفه‌ای:

زمان برداشت سورگوم علوفه‌ای با توجه به تعدد چین برداری، بسته به ارقام مختلف متفاوت است. ارقام زود رس مثال واریته اسپیدفید را می توان براساس شروع گلدهی برداشت نمود، امّا ارقام متوسط رس و دیر رس را باید بر اساس ارتفاع گیاه و بر اساس تعداد روز از زمان کاشت یا از زمان چین برداری، بدین ترتیب برداشت کرد، که چین اول حدود 70 روز بعد از کاشت قابل برداشت است و چین دوم حدود 50 روز بعد از چین اول برداشت می‌شود. در همین محدوده زمانی در شرایط عادی باید ارتفاع بوته به اندازه یادشده رسیده باشد. زمان برداشات چین سوم را شرایط آب و هوایی پایان فصل زراعی تعیین میکند، که باید قبل از شروع سرما و رسیدن درجه حرارت محیط به12 درجه سانتی گراد برداشت انجام بگیرد. بطور کلی در چرای مستقیم در همه ارقام از نظر اقتصادی باید ارتفاع بوته‌ها به یک متر رسیده باشند از چرای مزارع سورگوم علوفه‌ای با ارتفاع بوته زیر نیم متر و علوفه یخ زده باید خودداری کرد. برداشت ساورگوم علوفه‌ای ممکن است بوسیله ماشین آلات یا دستی انجام بگیرد.